ยืมเงินแล้วไม่คืน ผลอาจไม่เหมือนกัน ต้องดูที่ตัวกรรมของแต่ละคน เมื่อรู้ว่ากรรมเป็นอย่างไร ก็จะพออนุมานถูกว่า ผลกรรมน่าจะประมาณไหน รูปแบบของกรรมแปรไปตามเจตนา รวมทั้งความสามารถที่จะทำให้สำเร็จตามเจตนาด้วย เช่น
บางคนยืมด้วยความตั้งใจคืน
อาจมีข้อสัญญาชัดเจนว่า จะคืนเมื่อใด ให้หรือไม่ให้ดอกเบี้ย แล้วคืนได้ตามนั้น พร้อมของแถมตามข้อตกลง ผลที่เกิดขึ้นทันที
คือความผูกพันในทางดี เป็นที่น่าเชื่อถือสำหรับกันและกัน ฝ่ายให้ถือว่าได้บุญที่ให้โอกาส ฝ่ายรับถือว่าได้บุญที่ได้ทำตามที่พูด มีความสุข มีความเป็นผู้ใหญ่ด้วยกันทั้งคู่
บางคนยืมด้วยการตั้งใจคืน เสร็จแล้วคืนไม่ได้ ชนิดสุดวิสัย
อย่างนี้ไม่ได้ตั้งใจโกง ไม่ได้ผิดศีลข้อ 2 แต่ผลที่เกิดขึ้นทันทีในชาติปัจจุบัน คือความทรมานใจ การขาดความนับถือตัวเอง
และการไม่เป็นที่น่าเชื่อถือของคนอื่น ส่วนผลในชาติถัดไปก็พอสมน้ำสมเนื้อ เช่นที่ให้เงินใครยืมแล้วไม่ได้คืน เพราะเหตุสุดวิสัยของลูกหนี้ เป็นต้น
บางคนยืมด้วยความตั้งใจเรื่อยๆ มาเรียงๆ ไม่ฟันธง ไม่แน่ใจว่าจะคืนเมื่อไร
คิดเผื่อไว้แค่แผ่วๆ ว่า เดี๋ยวมีมากๆ ค่อยให้ แบบนี้เหมือนก้ำกึ่ง เพราะทำไปๆ มีสิทธิ์พลิกจาก “เดี๋ยวจะคืน” เป็น “ไม่คืนดีกว่า” เอาได้ง่ายๆ ถึงจุดหนึ่งคนพวกนี้ จะลืมความสัมพันธ์เก่าๆ หมด
พอเห็นตัวเลขในบัญชีที่คืนได้ แต่เกิดความเสียดาย ความตระหนี่เข้าครอบงำจิตใจ รู้สึกขึ้น มาว่าอยู่ในบัญชีเรา
แปลว่าเงินเรา เรื่องอะไรจะให้มันหายไปอยู่ใน มือคนอื่น ความสำคัญมั่นห มายว่ามันเป็นของเรา ทั้งๆ ที่ไม่ใช่ นั่นแหละคือมุขเด็ด ที่กิเลสบงการให้ก่อบาปกันดื้อๆ
ผลทันทีคือมีจิตอ่อนแอ คิดอะไรแบบเด็กๆ อยู่บนเส้นทางของคนเหลวไหล ข้างหน้าจึงสมควรกับชะตาที่ดูเหลวไหลไร้เหตุผล วันหนึ่งเหมือน มีทรัพย์ที่ยั่งยืน อีกวันกลับมลายหายไปราวกับความฝัน เป็นต้น
บางคนยืมด้วยความตั้งใจไม่คืนตั้งแต่แรก
แต่มาหว่านล้อม ล่อหลอп ว่าจะคืน พร้อมดอกเบี้ยมหาศาลบานตะไท ที่มายืมตรงนี้ก็เพียงเพราะ อยากประ ชดแบงก์ที่กู้ยากกู้เย็นนัก อันนี้ผิดศีลข้อ 2 เต็มๆ เพราะขึ้นต้นด้วยเจตนาถือเอาทรัพย์ที่เจ้าของมิได้ยกให้ และการผิดแบบนี้ แถมข้อ 4 มาด้วย
ฉะนั้น เมื่อกรรมเผล็ดผล โทษสถานเบาในโลกมนุษย์ คือต้องเห มารวมทั้งผลของ การผิดข้อ 2 และ 4 รวมกันสองกระทง
ผลของข้อ 2 คือเป็นผู้มีทรัพย์พินาศด้วยเหตุร้ า ย
ผลของข้อ 4 คือเป็นผู้ถูกหลอпลวง ถูกใส่ร้ า ย
พูดง่ายๆ ว่า มีสิทธิ์เสียทั้งทรัพย์ เสียทั้งชื่อเสียง ด้วยการถูกใส่ร้ า ย ใส่ไคล้ หรือถูกต้มตุ๋นล่อลวงได้สา รพัด แต่ข้อเท็จจริงเป็นเช่นที่พระพุทธเจ้าตรัส คือ คนโกหกเป็นนิตย์ ที่จะทำชั่วอะไรไม่ได้นั้นไม่มี
ยิ่งถ้ามาถึงขั้นโกหกเพื่อเชิดเงินคนอื่นได้ ทำให้เขาเดือดร้อนหน้าตาเฉยได้ ก็แปลว่าต้องทำบาปร้ า ยกาจได้หนักกว่านี้ไปเรื่อยๆ ฉะนั้น โทษทัณฑ์ที่แท้จริง ก่อนจะมีสิทธิ์ได้กลับมาเป็น มนุษย์ จึงน่ากลัวกว่าที่เราเห็นๆ กันขณะเป็น มนุษย์
ในฐานะคนถูกโกง ก็ต้องระลึกด้วยว่า เกมกรรมยังไม่จบ คนถูกโกงก็ต้องมีกรรมในขั้นต่อไป เมื่อทวงแล้วไม่คืน เมื่อฟ้องแล้วไม่สำเร็จ เพราะมักไม่มีสัญญาเป็นลายลักษณ์อักษรกัน ที่สุดก็เหลือกรรมทางใจ
จะคุมแค้น อยากลงมือแก้แค้น ให้หายเจ็บใจ หรือจะเลือกเชื่อว่านี่เป็นโอกาสดี ชาตินี้ได้รู้จักศาสนาที่สอนเรื่องเหตุและผล ทำเหตุอย่างไรมา ก็ต้องได้ผลอย่างนั้นบ้าง รู้แล้วเราจะเลือกต่อเวร หรือหยุดเวร?
ทางโลกเหมือนยกให้เขาได้เงินไปฟรีๆ แต่ทางธรรมคือยกหนี้กรรมให้เขารับไปแบกแทน ในเมื่อมีตัวแทน มารับช่วงถึงที่ เราสมควรแค้นเคืองหรือขอบคุณ?
